De Microcosmos van de Rondane

De Rondane is een bergachtig gebied in centraal Noorwegen. Een groot deel van het landschap ligt ruim boven de boomgrens. Er lijkt weinig te groeien op deze steenachtige hoogvlakte, maar als je beter kijkt, verschijnt er een microkosmos onder je voeten. De heldere stukken rendiermos springen al snel in het oog maar als je beter kijkt, komen er prachtige miniatuur-korstmossen tevoorschijn tussen de rotsige ondergrond.

Lichens

Om de eerste misvatting aan te pakken: korstmossen zijn geen planten. Het is een samengesteld organisme, bestaande uit een schimmel die symbiotisch groeit met algen of cyanobacteriën in een gemeenschap van organismen. Verschillende soorten korstmossen hebben zich aangepast aan de verschillende klimaatomstandigheden over de hele wereld. Naar schatting is 6-8% van het land op aarde bedekt met korstmossen!

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, zijn korstmossen niet parasitair. Ze hebben geen wortels die voedingsstoffen opnemen zoals planten. De schimmelpartner, de mycobiont genaamd, verankert zich aan stenen, hout en andere substraten met kleine haartjes die rhizines worden genoemd. De mycobiont zorgt voor structuur, beschutting en vocht voor de photobiont (de algen of cyanobacteriën). In ruil daarvoor voorziet de photobiont de schimmel van voedingsstoffen door middel van fotosynthese. Omdat korstmossen hun voeding uit de atmosfeer halen, zijn ze gevoelig voor luchtvervuiling. De algemene vorm van voortplanting is vegetatief; een fragment van een korstmos kan een hele nieuwe kolonie laten groeien.

Korstmossen zijn er in vele vormen en kleuren. Ze groeien erg langzaam, soms niet meer dan 0,1 mm per jaar. Ze zijn gecategoriseerd op basis van hun groeistructuur; er zijn gelatineuze (gelei-achtige) vormen, poederachtige korstmossen en zelfs structuurloze vormen, maar de overheersende vormen zijn Crustose, Foliose en Fruticose.

Crustose korstmossen

Crustose korstmossen vormen simpelweg een korst op hun substraat (zoals op boomschors of rotsen, maar ook op kunstmatige oppervlakken zoals dakpannen). Ze zijn er in vele kleuren en kunnen verbazingwekkende patronen vormen.

Foliose korstmossen

Foliose korstmossen groeien in tweedimensionale, bladachtige lobben met een duidelijke boven- en onderbladzijde.

Fruticose korstmossen

Fruticose korstmossen groeien in 3-dimensionale structuren, bijvoorbeeld als mini-struikjes. De verschillende soorten Cladonia, die overvloedig aanwezig zijn in de Rondane, zijn fruticose korstmossen.